ديابت نوعي اختلال در سوخت و ساز بدن است. سوخت و ساز روشي است كه بدن مواد غذايي را براي رشد و تهيه انرژي به كار مي گيرد. غذايي كه مي خوريم، به صورت قند ساده اي به نام گلوكز و مواد ساده ديگري مي شكند و از طريق خون در اختيار سلول هاي بدن قرار مي گيرد. گلوكز قند اصلي خون و تامين كننده اصلي انرژي بدن است. گلوكز موجود در خون تنها در حضور هورمون انسولين مي تواند به راحتي به سلول هاي بدن وارد شود. هورمون انسولين از گروهي از سلول هاي لوزالمعده ترشح مي شود كه " جزاير لانگرهانس " نام گرفته اند. زيرا نخستين بار شخصي به نام لانگرهانس اين سلول ها را كشف كرد .

وقتي غذا مي خوريم ، جزاير لانگرهانس لوزالمعده به طور خودكار مقدار مناسبي انسولين به خون ترشح مي كنند . انسولين ورود گلوكز را به سلول هاي بدن به خصوص سلول هاي كبد ، تسهيل مي كند . گلوكز در سلول هاي كبد‌ ، به صورت گليكوژن (نوعي قند پيچيده) ذخيره مي شود تا در موقع نياز به گلوكز بشكند و نياز ساير سلول ها را برآورده سازد . مقداري از گلوكز نيز در ماهيچه ها ذخيره مي شود و هنگام فعاليت بدني مصرف مي شود.
در افرادي كه به ديابت مبتلا هستند ، لوزالمعده مقدار اندكي انسولين توليد مي كند يا سلول هاي بدن به انسولين پاسخ مناسبي نمي دهند . در هر دوحالت ، ميزان گلوكز خون بالا مي رود كه بخشي از آن از طريق ادرار دفع مي شود و بخش عمده آن در خون مي ماند و به بخش هاي مختلف بدن آسيب مي رساند.
انواع اصلي ديابت
ديابت نوع 1: اين نوع ديابت ، در واقع نوعي بيماري خود ايمني است . بيماري خود ايمني زماني ايجاد مي شود كه دستگاه ايمني به طور اشتباهي به بخشي از بدن حمله مي كند . در افراد ديابتي ، دستگاه ايمني به سلول هاي جزاير لانگرهانس كه انسولين ترشح مي كنند ، حمله مي كند و به آن ها آسيب مي رساند . در نتيجه، اين سلول ها ديگر انسولين ترشح نمي كنند يا ميزان توليد آن ها بسيار پايين است . از اين رو ، افراد مبتلا به ديابت نوع 1 براي اين كه زنده بمانند ، بايد هر روز مقدار مشخصي انسولين به خود تزريق كنند .
در حال حاضر، دانشمندان به طور دقيق نمي دانند عواملي باعث مي شوند دستگاه ايمني به سلول هاي توليد كننده انسولين حمله كند . با وجود اين ، آنان معتقدند عوامل ژنتيكي و عوامل محيطي مانند ويروس ها در اين امر دخالت دارند.
ديابت نوع 2: حدود 90 تا 95 درصد افراد ديابتي به نوع 2 مبتلا هستند . اين نوع ديابت به طور معمول در افراد بزرگسال ديده مي شود . حدود 80 درصد افراد مبتلا به ديابت نوع 2 چاق هستند . زماني كه ديابت نوع 2 تشخيص داده مي شود ، لوزالمعده به طور معمول به اندازه كافي انسولين توليد مي كند، اما بدن نمي تواند به نحو كارآمدي از انسولين بهره مند شود . اين وضعيت را مقاومت به انسولين مي نامند . براي اين افراد به طور معمول داروهاي كاهنده قند خون از جمله " گليبن كلامايد" و " متفورمين " تجويز مي شود.
ديابت حاملگي : اين نوع ديابت فقط هنگام بارداري ظاهر مي شود و مانند ديابت نوع دوم ‏ ‎ بيشتر‏ ‎ در خانواده هايي ديده مي شود كه سابقه ديابت دارند. اين نوع ديابت به طور معمول بعد از زايمان ناپديد مي شود . با وجود اين ، خطر ابتلا مادر به ديابت نوع دوم افزايش مي يابد. ديابت حاملگي ممكن است به سقط جنين منجر شود . بنابراين ، زناني كه به ديابت مبتلا هستند يا در خانواده خود سابقه ديابت دارند ؛ بايد تحت مراقبت ويژه پزشك باشند .
پيشگيري از عوارض ديابت
وجود مقدار زيادي قند در خون در دراز مدت مي تواند به بخش هاي مختلف بدن از جمله قلب ، رگ هاي خوني ،‌ كليه ها ، ‌دستگاه تناسلي و دستگاه عصبي آسيب برساند. اما كارهايي هست كه شما با انجام آن ها مي توانيد از اين مشكلات جلوگيري كنيد يا از سرعت پيشرفت آن ها بكاهيد .
مراقبت از قلب و عروق:
ديابت ،‌ سطح كلسترول خون را افزايش مي دهد . كلسترول ،‌ نوعي چربي است كه بدن مي تواند آن را بسازد و نقش هاي مهمي در بدن دارد. اين ماده در بعضي غذاهاي حيواني نيز يافت مي شود. وقتي مقدار كلسترول بسيار بالاست ، رگ هاي بزرگ دچار گرفتگي و در نتيجه باريك مي شوند . اين عارضه آتروسكلروز ( تصلب شرايين ) نام دارد .
گرفتگي و باريك شدن رگ ها جريان خون را در سرتاسر بدن مختل مي كند . درد قفسه سينه كه آنژين ناميده مي شود ، حمله قلبي كه به علت گرفتگي رگ هاي مخصوص قلب رخ مي دهد و ضعف ماهيچه قلب ( كارديوميوپاتي) از عوارض خطرناك گرفتگي رگ هاست .
رگ هاي خوني گرفته و باريك ، فضاي اندكي براي جريان خون دارند اين وضعيت به اين مي ماند كه شما انگشت شصت خود را جلوي خروجي شيلنگ آب بگيريد. در اين وضعيت آب با فشار بسيار بالا از شيلنگ خارج مي شود . به همين نحو‌ ، رگ هاي خوني گرفته و باريك به فشار خون بالا مي انجامد . به علاوه ، زماني كه رگ ها باريك مي شوند ، خون كافي به پاها نمي رسد و بيماري هاي عروق محيطي خود را نشان مي دهند . شما ممكن است هنگام برخاستن ، راه رفتن يا ورزش كردن در باسن ها ، پشت پاها و يا ران هايتان احساس درد كنيد .
براي پيشگيري از اين عوارض ، نكات زير را رعايت كنيد:
• قند خون و فشار خون را تا جايي كه امكان دارد نزديك حالت عادي نگه داريد.
• كلسترول و ديگر چربي هاي خون را تا جايي كه امكان دارد نزديك حالت عادي نگه داريد.
• داروهاي خود را هر روز در زمان معين مصرف كنيد.
• قرص هاي قلب و فشار خون را همان گونه كه پزشك شما توصيه كرده است ،‌مصرف كنيد.
• از پزشك خود بپرسيد آيا شما براي حفظ سلامتي قلبتان بايد هر روز يك قرص آسپرين مصرف كنيد يا نه .
• سيگار نكشيد .
• وزن خود را در محدوده عادي حفظ كنيد.
• هر روز حدود 30 دقيقه ورزش كنيد ، از پلكان استفاده كنيد . دورتر از مركز خريد پارك كنيد . پياده روي كنيد . به شنا بپردازيد . در باغچه كار كنيد يا در كارهاي خانه مشاركت كنيد .
مراقبت از كليه ها :
كليه ها به صورت صافي عمل مي كنند و مواد زايد و اضافي را از خون مي گيرند و دفع مي كنند . صافي هاي بسيار ظريف كليه ها ، گلومرول نام دارد . قند خون و فشار خون بالا به گلومرول ها آسيب مي رساند . وقتي كليه هاي آسيب ديده عمل تصفيه مواد زايد و اضافي را به خوبي انجام نمي دهند ، اين مواد در بدن تجمع مي كنند و باعث آسيب مي شوند .
يكي از نشانه هاي اوليه تخريب كليه ها ، نشت مقدار زيادي پروتئين از كليه هاست . اين حالت كه پروتئينوري ناميده مي شود ، باعث از دست رفتن پروتئين هاي مفيد بدن مي شود .
نقص كليوي حاصل از ديابت آن قدر آهسته رخ مي دهد كه ممكن است شما سال ها احساس بيماري نكنيد . حتي زماني كه كليه هاي شما تنها نصف كار عادي خود را انجام مي دهند نيز شما به وجود بيماري پي نمي بريد . وقتي كليه ها از كار مي افتند ، درد معده و خستگي تمام وقت به سراغ شما مي آيد و پوست شما ممكن است به زردي گرايد .
براي پيشگيري از اين عوارض ، نكات زير را رعايت كنيد:
• قند خون و فشار خون را تا جايي كه امكان دارد نزديك حالت عادي نگه داريد .
• از برنامه غذايي كه پزشك يا متخصص تغذيه شما توصيه كرده است ، پيروي كنيد . آنان ممكن است به شما پيشنهاد كنند كه پروتئين ، سديم يا پتاسيم كمتري مصرف كنيد .
• با آزمون ادرار ، دست كم سالي يك بار كليه هايتان را وارسي كنيد .
• اگر نشانه هاي زير را داشتيد ممكن است عفونت كليوي داشته باشيد و بايد بي درنگ به پزشك مراجعه كنيد :
• درد يا سوزش هنگام ادرار
• اشتياق فراوان به حمام رفتن
• ادرار كدر يا قرمزگون
• درد در پشت يا پهلو و زير دنده ها
• تب يا احساس لرز
بعضي از داروها از جمله " مهار كننده ACE " ، پيشرفت تخريب كليه را كند مي كنند . اگر پزشك اين داروها را براي شما تجويز كرد ، آنها را به موقع مصرف كنيد .
مراقبت از دستگاه عصبي :
قند خون بالا به مدت طولاني مي تواند به رگ هاي خوني كه به بعضي اعصاب اكسيژن مي رسانند ، آسيب رساند . به علاوه ، قند خون بالا مي تواند به پوشش اعصاب آسيب وارد كند . اعصاب آسيب ديده ممكن است از فرستادن پيام ها باز مانند ، پيام ها به كندي جا به جا شوند يا در زمان نامناسبي فرستاده شوند .
اعصاب محيطي به بازوها ، دست ها ، ران ها و پاها مي روند . تخريب اين اعصاب مي تواند به احساس كرختي در دست ها يا پاها بينجامد . اعصاب خودكار از نخاع به شش ها ، قلب ، معده ، روده ها ، مثانه و اندام هاي جنسي مي روند . تخريب اعصاب معده و روده ها در اثر قند خون بالا به احساس ناراحتي در معده ، استفراغ ، يبوست يا اسهال منجر مي شود. تخريب اعصاب خودكار ي كه به مثانه مي روند ، تشخيص زماني كه بايد به دستشويي برويد را مشكل مي سازد . اين تخريب درك خالي بودن مثانه را نيز مشكل مي سازد . هر دو مشكل مي تواند باعث شود شما ادرار را به مدت طولاني نگه داريد . اين وضعيت مي تواند به عفونت مثانه منجر شود . گاهي نيز قطرات ادرار به طور تصادفي نشت مي كنند .
براي پيشگيري از اين عوارض نكات زير را رعايت كنيد :
• قند خون و فشار خون را تا جايي كه امكان دارد نزديك حالت عادي نگه داريد .
• پاهايتان را هر روز با آب گرم بشوييد . هر روز آن ها را براي زخم ، تاول ، قرمزي ، پينه يا مشكلات ديگر وارسي كنيد . هميشه كفش يا دمپايي بپوشيد . ناخن ها را هفته اي يك بار و پس از شستن پاها يعني زماني كه نرم هستند ، كوتاه كنيد . اين اقدام ها باعث مي شود پاهايتان كمتر زخمي و عفوني شوند . عفونت پاها به تخريب اعصاب پا مي انجامد .
مراقبت از چشم ها :
قند خون بالا به شبكيه چشم آسيب مي رساند . كار شبكيه دريافت نور است كه به چشم مي رسد . شبكيه رگ هاي خوني ظريفي دارد كه قند خون بالا باعث گرفتگي آن ها مي شود . اگر شما به تخريب شبكيه دچار شويد ، ممكن است تاربيني يا دوبيني پيدا كنيد . براي پيشگيري از اين عوارض نكات زير را رعايت كنيد :
• ‌ قند خون و فشار خون را تا جايي كه ممكن است در حالت عادي نگه داريد .
• ‌ براي معاينه چشم سالي يك بار به چشم پزشك مراجعه كنيد .
• ‌ اگر احساس تاربيني يا دوبيني داريد ، در يك يا هر دو چشم درد يا فشار داريد و يا در مشاهده چيز هايي كه خارج از گوشه هاي چشم قرار دارند ، مشكل داريد ، به چشم پزشك مرا جعه كنيد .